Brainstormtechnieken; het nut, technieken en voorbeelden

Ben je op zoek naar brainstormtechnieken? Handig als je een brainstormsessie organiseert. Er bestaan talloze brainstormtechnieken. In dit artikel zet marketingbureau de Gouden Ananas er aantal op een rij. Ze helpen je team bij de verduidelijking van het probleem, het bedenken van ideeën, het selecteren van ideeën, het verbeteren van ideeën en het operationaliseren van die ideeën.

Meestal organiseer je een brainstorm om tot nieuwe, innovatieve, goede ideeën te komen. Wil je direct met innovatie aan de slag? Dan kun je een innovatiestrategie ontwikkelen. Of ons gratis e-boek met 51 innovatietips downloaden.

Een aantal brainstorm tips vooraf

• Dit artikel gaat over brainstormtechnieken, wil je eerst meer over de brainstorm weten? Lees dan Brainstorm Uitgelegd.
• Zorg vooraf aan de brainstorm dat de organisator, de moderator en de deelnemers het probleem en/of de vraag goed begrijpen. Daar moeten tenslotte goede ideeën voor worden bedacht. Dit onderschrijft ook Gregersen in zijn Harvard Business Review artikel.
• Nodig waar mogelijk de eindgebruikers en/of doelgroepen uit voor de sessie.
• Zorg voor een een notulist, een goede ruimte en gereedschap (stiften, flip-overs, gekleurde Post-its, versnaperingen, enzovoorts) of online brainstorm tools.
• Het clusteren van ideeën is iets wat vaak voorkomt bij brainstorms. Dit kun je direct toestaan of pas nadat de eerste ideeën individueel of in een groep zijn genoteerd. Communiceer dit vooraf duidelijk met de groep.
• Overweeg het inhuren van een brainstorm facilitator voor meer succes. Een ervaren facilitator met afstand tot de uitdaging kan de kwaliteit van de sessie helpen vergroten.  

Genoeg hierover op naar de brainstormtechnieken!

Brainstormtechnieken ter verduidelijking van de probleemomschrijving

Starbusting

Doel: begrip van het probleem.
Starbusting betreft een systematische brainstorm techniek waarbij deelnemer aan de slag gaan met variaties op waarom-, wat-, wanneer-, waar- en hoe-vragen. Het gaat hierbij expliciet om vragen stellen en niet om ideeën te bedenken.

Werkwijze: teken een ster met in elke punt een vraag (zie afbeelding). Elke punt van de ster en dus vraag wordt door een subgroep opgepakt, vervolgens worden de vragen beantwoord (rouleer de groepen, zodat ze met de vragen van anderen aan de slag kunnen gaan), op basis van de antwoorden kunnen weer vragen ontstaan, laat deze weer door een nieuwe subgroep beantwoorden, tot dat er verzadiging plaatsvindt. Na afloop heeft de groep een duidelijker begrip van het probleem of de situatie waarin een volgende fase ideeën voor kunnen worden bedacht. 

Starbusting voorbeeld

Een voorbeeld van starbusting aan de hand van het sportbeleid van gemeente X:

• Hoe zorgt gemeente X ervoor dat sportfaciliteiten en -programma’s toegankelijk zijn voor alle inwoners, ongeacht hun leeftijd, inkomen of fysieke capaciteiten?
• Welke stappen neemt gemeente X om de betrokkenheid van de lokale gemeenschap bij sportactiviteiten te vergroten en te zorgen voor een gezondere levensstijl?
• Kunnen we inzicht krijgen in de financiële allocatie en investeringen die gemeente X doet om de sportinfrastructuur te verbeteren en de sportparticipatie te bevorderen?
• Hoe meet gemeente X de effectiviteit van haar sportbeleid in termen van gezondheidsvoordelen, sociale cohesie en economische impact op de lokale gemeenschap?
• Wat zijn de plannen van gemeente X om sportevenementen en -competities te organiseren of te ondersteunen om de stad als een sportieve bestemming te promoten en lokale atleten te ondersteunen?

Tip

Uit wetenschappelijke onderzoek blijkt dat je met meer haalt uit een sessie die je laat leiden door een ervaren brainstorm facilitator. Hier kun je de Gouden Ananas voor inhuren.

Vragen-brainstorm

Doel: beter begrip van het probleem/de vraag.
Ook deze brainstorm techniek richt zich op het begrip van het probleem bij de deelnemers. Hier zijn we voorstander van, want een goed begrip van het probleem waar ideeën voor moeten worden bedacht, verhoogt de kans op innovatieve en creatieve ideeën. 

Werkwijze: introduceer het probleem, verdeel de groep in subgroepen of laat de deelnemers eerst individueel in 10-15 minuten zoveel mogelijk vragen over het probleem e bedenken. Deze worden na afloop plenair gedeeld en beantwoord door een initiatiefnemer, facilitator of inhoudelijke expert.

Brainstormtechnieken voor het bedenken van ideeën (divergeren)

In creatief denken staat divergeren voor een mindset die in staat is tot het bedenken van (veel) ideeën. En convergeren voor een mindset die je in staat stelt om keuzes te maken uit die ideeën. In dit onderdeel besteden we aandacht het type brainstormtechniek dat helpt bij divergeren.  

Terug naar de kindertijd: 5x waarom

Doel: begrip van het probleem
Tijdens brainstormsessie die ik faciliteer, verwijs ik weleens naar de waaromfase van achtjarigen. Want bij deze brainstorm techniek stel je vijf keer de waaromvraag. Dit deed ik vaak, tot het punt dat mijn ouders er horendol van werden. Deze brainstorm techniek is bekend van Toyota (en niet van mijn jeugd) en stelt je in staat om een oorzaakanalyse te maken. 
Werkwijze: Stel 5x de verdiepende waaromvraag, doe dit telkens op basis van het gegeven antwoord. Bijvoorbeeld: probleem X wordt gepresenteerd, de groep vraagt “waarom is probleem X een probleem”?. Vervolgens krijgen ze hierin een antwoord, omdat het product niet door klanten wordt gekocht, wederom vraagt de groep “waarom wordt het product niet door klanten gekocht?”, enzovoorts.

Brainstormtechniek: de evolutielijn

De evolutielijn

Doel: ideeën bedenken aan de hand van een mogelijke dienst-/productevolutie.
Deze brainstormtechniek werd bedacht door een Russische engineer genaamd Altshuller. Door het bestuderen van duizenden patenten ontdekte hij dat veel ideeën ontstaan door te denken in termen van patronen in een evolutielijn. Bijvoorbeeld een product of dienst kan een vaste, fluide, gelachtige of poedervorm aannemen. Denk aan Mars die naast de traditionele reep, Mars mini’s, Mars ijsrepen en Mars-chocolademelk uitbracht.

Werkwijze: presenteer een evolutionaire lijn die past bij de vraagstelling en de aard van het probleem (mensen, diensten, producten, enzovoorts). Laat de deelnemers evolutionaire stappen op de tijdlijn zetten (indien mogelijk getekend, anders in steekwoorden), vraag ze vervolgens om individueel of in groepen na te denken over vormen die het probleem, product of dienst zou kunnen aannemen. Deel de ideeën plenair, ga door tot er voldoende kwalitatieve ideeën zijn bedacht. Stimuleer deelname door voorbeelden te delen.

Ander-gebruik vragen

Doel: Andere toepassingen bedenken voor een bestaand product/bestaande dienst of idee.
Uit onderzoek blijkt dat de vragen (prompts) die je introduceert richting geven aan het proces en de output; kwalitatief of kwantitatief. Je kunt deelnemers vragen om verbeteringen te bedenken, zoals bij de onderstaande brainstormtechniek (verbetervragen), of juist om veranderingen te bedenken. Denk aan welke andere toepassingen deelnemers kunnen bedenken voor een dienst/product. Bij deze techniek speel je in op het langetermijngeheugen van deelnemers, waar ze vervolgens uit kunnen putten. Je daagt ze uit om de ‘vastheid’ van huidige toepassingen los te laten om tot nieuwe ideeën over toepassingen te komen.

Werkwijze: schets een helder overzicht van de dienst/product, vraag deelnemers om individueel of in groepsverband andere toepassingen te noteren en bespreek de output met de groep.

Verbetervragen

Doel: verbeterideeën bedenken voor een bestaand product, dienst of idee.
In tegenstelling tot verandervragen speelt deze techniek in op het verbeteren van wat er in een eerdere fase of sessie is bedacht. Hierdoor kun je in rap tempo tot verbetersuggesties komen, om een product, dienst of idee te verbeteren.

Werkwijze: laat de deelnemers zich invoelen met de eindgebruiker, stimuleer dit door vooronderzoek te delen, vervolgens vraag je hen individueel of in subgroepen ideeën te bedenken. Deel deze daarna plenair. 

Denkhoedjes of rollenstorm

Doel: in de schoenen van een ander staan om het probleem op te lossen.

Door mensen hun inbeeldingsvermogen aan te spreken, komen ze tot andere ideeën. De Gouden Ananas past deze techniek graag toe met behulp van de serious game Het Doelgroepen Spel of de zes denkhoeden (stijlen) van psycholoog Bono (hoedje op, hoedje af). 

Werkwijze: introduceer het probleem of de vraag. Laat de deelnemers individueel hun ideeën delen. Vraag ze nu in een andere denkhoed op te zetten (zie video voor uitleg). Of in de schoenen van een ander te gaan staan (buiten de groep), dit mag een bekende of onbekende persoon zijn. Hoe zou die het probleem aanpakken? Deel de uitkomsten met de groep en ga door met ‘gedaantewisselingen’ tot dat de output is verzadigd.

Negatief brainstormen

Doel: door middel van negatief denken ideeën bedenken.
Deze brainstorm techniek kan goed worden toegepast bij een niet creatieve groep, om deze creatiever laten denken. Of juist voor een groep met overwegend pessimistische denkstijlen. Door mensen eerst negatief te laten brainstormen, door de slechtste, negatiefste ideeën te bedenken, kunnen deze worden omgevormd tot goede oplossingen.

Werkwijze: vraag individuen of een groep om de slechtste ideeën te bedenken. Van die oplossingen die het probleem alleen maar erger maken. Kijk vervolgens plenair hoe deze kunnen worden omgezet in oplossingen die wel werken. Meer over deze techniek lees je op Project Of How.

Negatieve brainstorm een voorbeeld

Een voorbeeld van mogelijke uitkomsten aan de hand van het probleem: eenzame ouderen.

• Eenzaamheidsavonden organiseren:  In plaats van sociale evenementen te organiseren om eenzaamheid tegen te gaan, kunnen we juist “eenzaamheidsavonden” organiseren waar ouderen zich vrijwillig voor kunnen inschrijven om een avond alleen door te brengen, waardoor ze hun eenzaamheid kunnen ervaren.
• Technologische isolatie bevorderen: Laten we ouderen aanmoedigen om al hun technologische apparaten weg te gooien en hun toegang tot sociale media en communicatie volledig af te sluiten.
• Geïsoleerde woonomgevingen creëren: We kunnen speciale woonwijken bouwen die ver weg zijn van stadscentra en geen toegang hebben tot openbaar vervoer of voorzieningen, om de eenzaamheid bij ouderen te vergroten.
• Familiebezoeken ontmoedigen: We kunnen campagnes opzetten om familiebezoeken te ontmoedigen en ouderen aan te moedigen om hun familieleden te vermijden, wat hun gevoelens van eenzaamheid zou vergroten.
• Eenzaamheidscompetitie: We kunnen een wedstrijd organiseren waarin ouderen worden aangemoedigd om te concurreren om de titel van “eenzaamste persoon”, waarbij de winnaar prijzen krijgt.

Als deze slechte ideeën worden geselecteerd kan het omdenken beginnen. Je ziet in dit voorbeeld dat het eenvoudig positief maken van de ideeën de groep al veel kan brengen.

Met terugwerkende kracht brainstormen

Doel: het stimuleren van creatieve ideeën.
Hierbij bekijk je het idee van de andere kant, in plaats van te vragen naar een oplossing voor het probleem, vraag je de groep hoe het probleem kan worden veroorzaakt en hoe het groter kan worden gemaakt.

Werkwijze: deel het probleem en stel het individu of de groep de vraag ‘hoe kunnen we het probleem nog groter maken?’, bespreek de ideeën en kijk of deze de wortel van het probleem aanpakken. De laatste stap is dan het omdenken naar oplossingen op basis van de extreme oorzaken.

Scamper-methode

Doel: vanuit verschillende invalshoeken ideeën laten bedenken.

Je laat met deze methode deelnemers vanuit andere perspectieven naar het probleem laten kijken. 
Werkwijze: Noteer op flip-overvellen het acroniem: SCAMPER: substitutie (vervanging), combineren, aanpassen, modificeren, put to other use (ander gebruik), elimineren en reverse (andersom) op en laat deelnemers individueel of in subgroepen over het probleem nadenken vanuit de verschillende invalshoeken en noteer de ideeën. Bespreek ze plenair, ga door tot er verzadiging plaatsvindt. 

Brainstormtechnieken voor de selectie van ideeën (convergeren)

Dot-voting ook wel Dotmocracy

Doel: het beste idee selecteren.
Neem als groep één stap terug van de bedachte ideeën en bespreek je nogmaals het probleem of de vraag. Laat vervolgens iedereen een oneven aantal stemmen uitbrengen, bijvoorbeeld 3. Het idee met de meeste stemmen, geeft volgens de groep het beste antwoord op de vraag of de beste oplossing voor het probleem. 

Now How Wow Matrix

Doel: categoriseren van ideeën.
De matrix heeft een x-as (normaal tot heel origineel) en een y-as (moeilijk naar makkelijk). Plaats elk idee in de matrix op basis van de x- en y-as. Categoriseer de ideeën in Ideeën categoriseer je als volgt (zie ook afbeelding):

• Now: uitvoerbare, normale ideeën.
• How: moeilijk uitvoerbare, originele ideeën.
• Wow: uitvoerbare, originele ideeën. 

Er zijn vele variaties op matrixen zoals Now, How en Wow! Waaronder de waarde en de impact versus effort matrixen.

Er bestaan ook prioriteringsraamwerken. Zoals FDV-scorecard, P.I.E., MoSCoW en Multi-criteria descion making. Deze leg ik hieronder verder uit. Meer inspiratie nodig bezoek ook eens cann.io. 

FDV-scorecard

Je geeft een score aan de volgende onderdelen:

• Feasibility: ook wel redelijkheid, is het haalbaar?
• Desirability: oftewel hoe begeerd is het idee?
• Viability: haalbaarheid in het Nederlands. Hoe zeker zijn we ervan dat dit idee gaat werken?

Geef voor elk idee de score voor deze drie punten op (op een schaal van 1-10). Tel de scores per idee bij elkaar en deel door 3. De ideeën met de hoogste gemiddelde scoren zouden als eerste moeten worden overwogen.

P.I.E.

Dit acroniem staat voor potential, importance en ease (potentieel, belangrijk en gemak). Het scoresysteem werkt net als bij de FDV-scorecard. Leer er meer over op de site van GrowthMethod.

MoSCoW

MoSCoW is een acroniem dat wordt gebruikt om te bepalen welke elementen van een idee dan wel ideeën moeten worden opgenomen. Dit kan handig zijn bij een brainstorm over beleid, een product of een dienst.

• Must have: wat moet er in zitten?
• Should have: wat zou er in moeten zitten?
• Could have: wat is een ‘nice to have’, maar heeft geen prioriteit?
• Will not have: met dit idee gaan we voor nu niets doen. 

Multi-criteria decision making

Hierbij geef je op een schaal van 1-10 punten aan een idee op basis van de onderdelen:

• Kosten
• Schaalbaarheid
• Onderhoud
• Ondersteuning

Ook hier zorgt het gemiddelde van deze factoren voor een eindscore waarop de selectie plaatsvindt. Let bij deze selectiemethodiek wel goed op de waarde die zijn ingevoerd. Zoals je ziet in het voorbeeld heeft de lage waarde van het derde idee, meerwaarde, omdat het hoog scoort op schaalbaarheid en laag op kosten. Bezoek sciencedirect voor meer informatie. 

Brainstormtechnieken voor het verbeteren en uitbreiden van bedachte ideeën

Na de selectie van de beste ideeën kun je deze technieken desgewenst toepassen, of juist daarvoor. Het voordeel van dit erna doen, is dat je de ideeën kunt verrijken, om vervolgens nogmaals een selectie te maken. Vandaar dat ik deze volgorde aanhoudt in dit artikel. 

Ronde robijn

Doel: het verbeteren van geselecteerde ideeën.
De ronde robijn helpt bij het verbeteren van ideeën. Maak vooraf het besluit of er nieuwe ideeën mogen worden ingebracht of dat er enkel aan geselecteerde ideeën mag worden gewerkt.

Werkwijze: je schrijft de ideeën op flip-overs of een online whiteboard. Per idee gaat een subgroep aan de slag, elke subgroep schuift na 5-10 minuten door. De facilitator stuurt aan op basis van opdrachten. Denk bijvoorbeeld aan een verbeter het idee, het bedenken van bezwaren of het wegnemen van bezwaren. Vervolgens schrijf je de sterke punten en zwakke punten van het idee op. Versterk daarna de sterke punten en verzwak de zwakke punten, en ga zo door.

Gouden Criteria

Doel: het verbeteren van de ideeën aan de hand van criteria/randvoorwaarden.

Na het vrije brainstormen, kan het noodzakelijk zijn dat er met een kritische blik naar de ideeën wordt gekeken. Want als organisatie zijn er soms randvoorwaarden of wet- en regelgeving waar rekening mee moet worden gehouden. Denk bijvoorbeeld aan een beleid voor een ministerie. Kaders achteraf delen zorgt voor een productievere initiële ideeënstorm.

Werkwijze: schrijf als onderdeel van het voorbereiden van de brainstormsessie het brainstormprogramma. Neem hierin ook de randvoorwaarden en wet- en regelgeving op. Deel dit echter pas op het moment dat Gouden Criteria worden geïntroduceerd. Schrijf deze op (digitale) kaarten. Creëer subgroepen en geef elke groep één randvoorwaarde, regel of wet. Zij passen vervolgens het idee aan, zodat het idee hieraan voldoet. Hierna prioriteer je de ideeën (weer) aan de hand van een selectie methodiek.

SWOT-analyse

Doel: de sterke en zwakke punten en de kansen en bedreigingen van het idee identificeren. 

Een SWOT-analyse kennen we allemaal wel. Het is een goede analysetool om een idee te analyseren en op basis daarvan te verbeteren. 

Operationaliseren 

Nadat de ideeën zijn bedacht, uitgekozen en verrijkt, is het tijd om ideeën te operationaliseren. Dit hoeft niet met het team dat deelneemt aan de brainstorm. Maar het is wel belangrijk hier vooraf over na te denken. Punten om te overwegen zijn

• welk (multidisciplinair) team is verantwoordelijk?
• wat zijn de deadlines?
• wat is het budget?
• welk projectmanagement methodologie gebruiken we?

Voorbeelden van projectmanagement voor het operationaliseren van ideeën zijn Agile Scrum en Kanban. 

Dit was hem, heb je hulp nodig? Neem contact op. Of huur een brainstorm facilitator in.